Als een van de oorzaken van secundaire RLS wordt wel gedacht aan een vitaminetekort of een tekort aan mineralen. Een van de meest bekend hiervan is een tekort aan ijzer. Van secundaire RLS spreek je als de onrustige benen voortkomen uit een complicatie van een bepaalde aandoening of het gevolg zijn van een gezondheidsgerelateerde factor, zoals een ijzertekort.
In dit blog wil ik dit nader onder de loep nemen:
- Wat is ijzer?
- Wat zijn de gevolgen van een ijzertekort en wat zijn de risicogroepen?
- In welke voeding zit het?
- Is het meetbaar in bloedonderzoek en welke ijzersupplementen zijn er?
Wat is ijzer
IJzer is, net als magnesium, een mineraal en een van de essentiële sporenelementen. Het wordt niet door het lichaam zelf aangemaakt en moet daarom uit voeding worden gehaald. IJzer komt in voeding voor in twee vormen:
- Als heemijzer
- Als non-heemijzer
Heemijzer wordt beter opgenomen in het lichaam en zit alleen in dierlijke producten. Non-heemijzer komt voor in zowel dierlijke als plantaardige producten. Vitamine C zorgt ervoor dat non-heemijzer beter opgenomen wordt. Granen, peulvruchten, koffie en thee zitten de opname van non-heemijzer juist in de weg. Producten met calcium (zoals zuivel) zijn ongunstig voor de opname van zowel heemijzer als non-heemijzer.
IJzer is belangrijk voor de vorming van hemoglobine. Dit is een onderdeel van rode bloedcellen. Rode bloedcellen vervoeren zuurstof door het lichaam. Verder heb je het nodig voor het produceren van energie in lichaamscellen. IJzer draagt bovendien bij aan een normale werking van het afweersysteem en is onontbeerlijk voor de aanmaak van neurotransmitters als dopamine en serotonine.
Het menselijk lichaam bevat gemiddeld 4 tot 5 gram ijzer. Het komt in combinaties met verschillende hulpstoffen in het lichaam voor, waaronder die met:
- Ferritine
- Transferrine
Ferritine is een eiwit en wordt vooral gebruikt voor de opslag van ijzer in lever, milt, beenmerg en spieren. Transferrine vervoert ijzer via het bloed en speelt een rol in het afweersysteem tegen infecties.
IJzertekort
Vegetariërs en veganisten krijgen vooral non-heemijzer binnen en moeten daarom extra opletten dat ze voldoende ijzer binnenkrijgen.
Meisjes en vrouwen in de vruchtbare leeftijd die nog menstrueren, zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven, lopen ook een grotere kans op een ijzertekort. Ook kinderen in de groei, ouderen, mensen met darmklachten en (intensieve) sporters worden wel genoemd als risicogroepen.
Tekenen van een mogelijk ijzertekort zijn:
- Vermoeidheid
- Een bleke huid
- Haaruitval en brosse nagels
- Snel buiten adem raken
- Bloedarmoede
- Last van rusteloze benen
In welke voeding zit ijzer
Heemijzer zit alleen in dierlijke producten als vlees en vis. Rund- en lamsvlees bevat relatief meer heemijzer dan andere dierlijke voedingsmiddelen.
Non-heemijzer zit zowel in dierlijke als in plantaardige voeding. Ei en vleesvervangers bevatten alleen non-heemijzer. Voorbeelden van voedingsmiddelen met non-heemijzer zijn:
- Volkorenproducten
- Peulvruchten
- Noten
- Bladgroenten en bietjes
- Gedroogd fruit
Niet iedereen heeft per dag evenveel ijzer nodig. Vrouwen in de vruchtbare leeftijd hebben vanwege hun maandelijkse bloedverlies meer nodig dan mannen. Bij zwangere vrouwen en bij moeders die borstvoeding geven, is de dagelijkse behoefte zelfs nog groter. Vanaf de menopauze is er over het algemeen geen verschil meer tussen mannen en vrouwen wat betreft ijzerbehoefte.
Van heemijzer wordt ongeveer 25% door het lichaam opgenomen. Bij non-heemijzer is dit zo’n 10%. Als je vegetarisch of veganistisch eet moet je dus in verhouding meer eten om dezelfde hoeveelheid binnen te krijgen.
Bloedonderzoek en ijzersupplementen
Als je te maken hebt met rusteloze benen kun je bij de huisarts je ijzer laten meten door middel van bloedonderzoek. Misschien heb je wel baat bij het innemen van extra ijzer. Er zijn verschillende waarden van ijzer die tijdens een bloedonderzoek kunnen worden gemeten. Voor onrustige benen gaat het om het meten van het ferritinegehalte. Het ferritinegehalte in het bloed is een goede graadmeter voor de totale ijzervoorraad in het lichaam.
Uit studies is gebleken dat mensen met rusteloze benen gebaat zijn bij een hogere waarde dan die een huisarts normaal gesproken aanhoudt. De huisarts zal normaal gesproken uitgaan van een waarde die niet onder de 20 mcg/l zou moeten vallen.
Bij mensen met restless legs zou de waarde boven de 50 mcg/l moeten uitkomen. Is dat niet het geval dan is een ijzersupplement mogelijk een gunstige maatregel. IJzerpreparaten zijn beschikbaar in tabletten en voedingssupplementen in de vorm van poeder, capsules, druppels. Sommige zijn te koop bij de drogist, voor andere kun je – al dan niet op recept – terecht bij de apotheek.
Ga niet zelf dokteren, maar laat eerst je bloed testen. Je kunt namelijk ook teveel binnenkrijgen. Dit kan schadelijk zijn voor je gezondheid. Hoe lang de ijzerpreparaten moeten worden ingenomen hangt af van hoe groot het tekort is en hoeveel ijzer het lichaam nodig heeft. IJzer wordt het beste opgenomen op een lege maag. Normaal gesproken duurt het 40 tot 50 dagen totdat de reserves zijn aangevuld. Mogelijke bijwerkingen zijn buikpijn of verstopping.
Heb jij je ijzer weleens laten meten?
Op een brits forum heb ik gelezen dat het gehalte ijzer boven de 100 moet zitten.
https://healthunlocked.com/rlsuk
Mijn ferrine was 45 en transferrine was onder de ondergrens. Ik heb de huisarts nu om ijzer gevraagd.
Als transferrine laag is, houdt dat dan in dat er te weinig ijzer wordt getransporteerd, ongeacht de hoogte van transferrine? Je bent geen arts, maar ik vroeg het me even af 🙂
Hoi Kim,
De geleerden lijken het niet helemaal eens over de precieze gewenste waarde van ferritine bij mensen met rusteloze benen. Dat die waarde hoger moet zijn dan de 20 die nu nog vaak wordt aangehouden door huisartsen lijkt wel duidelijk. Hoe de exacte interactie tussen ferritine en transferrine is, weet ik niet. Misschien geldt in dit hele verhaal dat het allemaal sowieso niet precies te generaliseren is, omdat er in je lijf altijd meer factoren zijn die meespelen.
Dank je wel voor je vraag, Marjan. Ik ben niet de expert op dit gebied. Voor zover ik weet wordt via gewone bloedafname de waarde van ferritine bepaald als je een verwijzing van de huisarts hebt. Ik kan me zo voorstellen dat als er andere vormen van meten zijn dat die op aanwijzing van de neuroloog plaatsvinden. Het lijkt me daarom wijs om een neuroloog te raadplegen als je met vragen blijft zitten.
Hoy Sylvia,
Nav art. In NW 2-2018, blz 16 en NW 1-2021, blz 12, blijf ik toch met de volgende vraag zitten: ik begrijp, dat ijzergebrek in de hersenen bestaat, ondanks een normaal serum ijzer. Daarom dus serum ferritine laten bepalen. De h.a weet vaak niet de details, die in de NW hierover vermeld staan. Voordat ik naar de h.a. ga, zou ikzelf dus precies willen weten hoe serum ferritine zo gemeten kan worden, dat de ijzerwaarde in de hersenen, juist kan worden beoordeeld. Gebeurt ferritine onderzoek via gewone bloedafname of via hersenvocht ruggenmerg? Dan weet ik tenminste wat ik kan voorleggen aan de h.a.
Sorry voor het lange verhaal, maar als het niet goed wordt opgepakt door de h.a, dan blijf ik in onzekerheid en het is zonde van de moeite ook.
Vr. Groeten, Marjan Keus
Ferritine, kan gewoon uit een buisje bloed gehaald worden
Bij mij is ivm PLMD onlang ijzer gemeten via het bloed. Om precies te zijn ijzer (mmol/l), transferrine (g/l), transferrine saturatie (%) en ferritine (mcg/l). Mijn ijzer zat net onder de ondergrens, de rest binnen normale waarden. De neuroloog heeft het niet gehad over aanvullend onderzoek en schreef ferrofumaraat voor.
Ik heb je blog gelezen; als ik het goed heb gelezen, begrijp ik dat vegetariërs/veganisten meer kans hebben op ijzertekort. Ipv vlees, eten zij juist meer granen, peulvruchten e.d. In je blog staat, dat juist granen en peulvruchten opname van non-heemijzer juist in de weg zitten. Vit.C neem ik in de vorm van uitgeperst Citroensap en sinaasappels bijv.
Wat moeten vegetariërs/veganisten dan eten om voldoende aan (non)heemijzer te komen? Ik vind je blogs fijn om te lezen, dank hiervoor!
Vriendelijke groeten
Dank je wel voor je vraag, Marjan. Ik denk dat het wel gunstig is om granen en peulvruchten te eten, maar dat bijvoorbeeld bladgroenten (zoals spinazie) wat betreft ijzeropname sneller zoden aan de dijk zetten. Uit eigen ervaring weet ik dat het soms schipperen is met voeding. Berichten die je erover leest, zijn nog weleens tegenstrijdig. Zelf neem ik bijvoorbeeld veel kurkuma. Ik neem dat samen met komijnpoeder (waar ijzer inzit). Kurkuma zit echter de opname van ijzer in de weg. Ik kies er toch voor om het zo te doen. In de weg zitten betekent namelijk denk ik niet dat je er helemaal niks van binnenkrijgt. Het blijft een kwestie van je eigen weg zoeken hierin.
Mijn ijzer is altijd goed, maar broze nagels en dun haar klopt wel dat heb ik en toch heb ik rls
Dank voor je reactie Angelique. Heb je aan de huisarts gevraagd wat het ferritinegehalte in je bloed was, en of dit bij jou boven de 50mg/l is?
Hey Sylvia!
Ik ben op dit moment aan het overwegen om een ijzersupplement te nemen, maar ik weet niet zeker waar ik hem moet halen. Wat denk jij?
Ik kijk alvast uit naar je antwoord!
– Lies
Hoi Lies, Ik weet natuurlijk niet precies wat jij nodig hebt. Als ik jou was, zou ik even advies vragen aan mijn huisarts. Succes! 🙂
Mijn neuroloog heeft ferrofumaraat voorgeschreven, dit is alleen op recept verkrijgbaar. Bij de drogist kun je ijzerbisglycinaat krijgen zonder recept. Maar laat je waarden eerst testen! Je kunt ook te veel ijzer hebben, zoals zoveel vitaminen en mineralen gaat het om de juist hoeveelheid, niet zo veel mogelijk.